Skutki wybuchu Powstania Warszawskiego

Powstanie warszawskie, będące największym wystąpieniem zbrojnym Polskiego Państwa Podziemnego podczas okupacji niemieckiej na terytorium Polski, mimo wielu przykładów bohaterstwa i sukcesów militarnych, zakończyło się klęską.

Trwająca 63 dni walka o Warszawę na skutek braku istotnej pomocy z zewnątrz, zarówno ze strony aliantów jak i ZSRR, było w ocenie większości historyków przykładem heroizmu uczestników walk i w dużym stopniu ludności cywilnej stolicy – zakończyło się jednak politycznym niepowodzeniem, gdyż nie udało się utworzyć suwerennych władz polskich które mogłyby wystąpić w Warszawie przeciwko Armii Czerwonej w charakterze legalnego reprezentanta narodu, będącego realną alternatywą dla stworzonego przez Józefa Stalina marionetkowego rządu komunistycznego, PKWN.

W efekcie upadku powstania w znacznym stopniu obniżył się potencjał Polskiego Państwa Podziemnego i Delegatury Rządu na Kraj oraz Armii Krajowej, które nie zdołały zapobiec planom politycznym Stalina w stosunku do powojennej Polski.

Mimo klęski w wymiarze politycznym i wojskowym oraz materialnym (walki spowodowały zniszczenie istotnej części majątku nieruchomego miasta), powstanie warszawskie jako przykład walki o suwerenność i niepodległość, weszło do polskiej tradycji patriotycznej.

Niemieckie postanowienie zniszczenia stolicy zostało powzięte już przed wybuchem powstania warszawskiego – zgodnie z rozkazem Hitlera z 27 lipca 1944 Warszawa była przeznaczona do zniszczenia – Niemcy zamierzali uczynić z miasta umocniony rejon tzw. Festung Warschau, zatem zniszczenie Warszawy nie wiązało się tylko z wybuchem w niej walk. Nie została natomiast zniszczona Praga, uszkodzona w ścisłym związku z działaniami wojennymi, gdyż Niemcy zamierzali wykorzystać Wisłę jako naturalną przeszkodę frontową i umocnić lewobrzeżną część miasta. Ze wszystkich większych miast polskich zostało zupełnie i w sposób zorganizowany zniszczone tylko to miasto, w którym wybuchło powstanie – gdyż decyzję o "zrównaniu Warszawy z ziemią" podjął Adolf Hitler w akcie zemsty, zbiegało się to poniekąd z wcześniejszymi założeniami niemieckimi realizowanymi zgodnie z tzw. Planem Pabsta i obozem koncentracyjnym KL Warschau, przeznaczonym dla Polaków i Żydów, które nie występowały w stosunku do innych miast polskich w takim zakresie. Warszawę zatem Niemcy i tak planowali zniszczyć, wybuch powstania dostarczył jedynie pożądanego pozoru do zniszczenia stolicy.

Powstanie warszawskie przeszło do historii jako przykład walki patriotycznego polskiego społeczeństwa, podkreślano odwagę biorących udział w walkach żołnierzy, których nie powstrzymały bezwzględność i okrucieństwo oddziałów niemieckich. Postawa ta jest przedstawiana niejednokrotnie jako przykład ofiarności, uporu i bohaterstwa w walce o wolność jako wartości wyższej niż życie ludzkie i korzyści materialne.

W czasie powstania doszło do współdziałania większości organizacji podziemnych zakonspirowanych w Warszawie, z których wiele nie mogło dojść do porozumienia wcześniej, będąc w ciągłym sporze politycznym. Mimo różnych celów politycznych, walka z okupacyjnymi siłami niemieckimi stała się priorytetem. Brak pomocy wojskowej ZSRR spowodował stopniowe wycofywanie poparcia przez ugrupowania komunistyczne, w szczególności PPR – jej oddziały zbrojne, Armia Ludowa, wycofały się w większości z udziału w walkach już 28 sierpnia, pozostawiając część sił w ilości ok. 40 ludzi. Udało się jednak uzyskać przez pewien czas wspólnotę celów w postaci walki z Niemcami. Powstanie wniosło więc niewątpliwie szereg dodatnich wartości, nie przyniosło jednak oczekiwanego efektu militarnego i politycznego – co miało dalekie konsekwencje w postaci utraty niepodległości i całkowitego uzależnienia Polski od ZSRR.