Warszawa
Droga Warszawo mojej młodości,
W której się dla mnie zamykał świat!
Chcę choć na chwilę ujrzeć w ciemności
Dobrej przeszłości
Popiół i kwiat.
|
|
Przyczyny i Przebieg Powstania Warszawskiego
Od strony
militarnej powstanie było wymierzone przeciwko Niemcom, jednak jego
strategicznym celem była próba ratowania powojennej suwerenności, przedwojennego kształtu granicy wschodniej poprzez
odtworzenie w stolicy Polski legalnych władz państwowych, będących naturalną
kontynuacją władz przedwojennych. Miało to uniemożliwić narzucenie Polsce marionetkowych władzuzależnionych od Związku Sowieckiego, zainstalowanych
w Lublinie jako Polski
Komitet Wyzwolenia Narodowego. Wystąpienie w
Warszawie miało także zanegować ustalony jeszcze przez aliantów nakonferencji teherańskiej pod koniec 1943 nowy porządek polityczny w Europie Wschodniej,
zgodnie z którym USA i Wielka
Brytania zgadzały się na prowadzoną przez Józefa Stalina politykę faktów dokonanych na ziemiach polskich. W świetle
tych ustaleń powstanie warszawskie miało skomplikować podział na strefy
operacyjne w myśl którego Polska znajdowała się w strefie operacyjnej ZSRR
(przez co wojska aliantów zachodnich ani oddziały pozostające pod ich dowództwem
nie mogły tu operować – przewidywano przybycie do stolicy spadochroniarzy
polskich z zachodu 1
SBS oraz obserwatorów alianckich).
Dnia 29 lipca
do warszawiaków zaapelował przez radio moskiewskie Związek Patriotów Polskich nawołując ludność Warszawy do powstania przeciw Niemcom.
Komunikaty, będące powtórzeniem tej audycji, nadawała także czterokrotnie dnia
30 lipca 1944 roku (w godzinach: 15.00, 20.55, 21.55, i 23.00) moskiewska Radiostacja im. Tadeusza
Kościuszki. W obliczu zbliżania się Armii Czerwonej do Warszawy i okolic, jej sukcesów na froncie i pozytywnej
oceny jej możliwości dalszej ofensywy, zdecydowano o wybuchu powstania. Wobec
sprzyjającej sytuacji na froncie polscy dowódcy przewidywali, iż powstanie
powinno trwać zaledwie kilka dni, zaś w rzeczywistości jego walki trwały 63
dni. Straty po stronie polskiej wyniosły około 10 tys. zabitych i 7 tys.
zaginionych, 5 tys. rannych żołnierzy oraz 200 tysięcy ofiar spośród ludności
cywilnej[7].
Wśród zabitych przeważała młodzież, w tym ogromna większość warszawskiej
inteligencji.
Po stronie
niemieckiej straty wyniosły 10 tys. zabitych, 6 tys. zaginionych, 9 tys.
rannych żołnierzy, 300 zniszczonych czołgów i samochodów pancernych[7].
Według zeznań von
dem Bacha, złożonych w 1947 roku w Warszawie, wyniosły 10 tysięcy zabitych oraz 7
tysięcy zaginionych i 9 tysięcy rannych – dane te zostały przyjęte przez
historiografii.
W dniu wybuchu
powstania warszawskiego SS-Reichsführer Heinrich Himmler, powołując się na dyspozycję Hitlera,
wydał rozkaz zniszczenia miasta i wyniszczenia ludności cywilnej Warszawy. Rozkaz
ten, według zeznań Ericha
von dem Bacha w Norymberdze w 1946, brzmiał następująco:
1. Ujętych powstańców należy zabijać
bez względu na to, czy walczą zgodnie z Konwencją Haską,
czy też ją naruszają.
2. Niewalcząca część ludności, kobiety
i dzieci, ma być również zabijana.
3. Całe miasto ma być zrównane z
ziemią, to jest domy, ulice, urządzenia w tym mieście i wszystko, co się w nim
znajduje.
Efektem rozkazu
była eksterminacja
mieszkańców warszawskiej Woli, jak również
masowe mordy w innych dzielnicach Warszawy - zwłaszcza na Ochocie, Mokotowie i Śródmieściu - do których dochodziło w szczególności w pierwszych dniach
sierpnia 1944. Niemieccy dowódcy tolerowali w dodatku gwałty i grabieże dokonywane
przez swych podwładnych, a czasem sami brali w nich czynny udział. Skalę mordów
ograniczyło częściowe uchylenie rozkazu o eksterminacji przez von dem Bacha
(wieczorem 5 sierpnia), ale do doraźnych egzekucji (zwłaszcza na wziętych do niewoli
powstańcach) i gwałtów dochodziło w praktyce do ostatnich dni Powstania.
Podczas walk
zburzonych zostało około 25% zabudowy
miasta, a po ich zakończeniu, w wyniku celowego burzenia i palenia
miasta przez niemieckie oddziały
niszczycielskie (niem. Vernichtungskommando), dalsze 35%. Wobec zniszczenia
około 10% zabudowy w obronie
miasta we wrześniu 1939 roku i 15% w wyniku powstania w getcie warszawskim, pod koniec wojny około 85% miasta leżało w gruzach.
Zniszczony został wielowiekowy dorobek kulturalny i materialny.
|